Kể từ năm 264-TCN, Roma gây hấn lân quốc Qrt-hdst (cát-kha-đát) hòng đoạt quyền thống trị Địa Trung Hải. Thời kì này được gọi chiến kiện Punica.
⁑ Cổ thành Carthago.
Trong thủy chiến quyết định ở ngoài khơi liệt đảo Aegete (a-ê-gê-tê), quân Qrt-hdst phải thảm bại.
Năm 218-TCN khởi thủy cuộc tranh hùng Punica lần thứ nhì. Về phía Qrt-hdst xuất hiện vị thống soái tài hoa cực kì là hành chính quan Hnbl Brq (khan-ban bấc). Ngài đã đốc suất đoàn dũng sĩ tung hoành khắp miền Hispania (hít-pa-ni-a) rồi tràn vào xứ Roma.
Theo kí lục đương thời, quân lực Hnbl đã kiên gan băng dòng Rhodanus (rơ-hô-đa-nút) rồi vượt răng Alpes (an-pét) hùng vĩ.
Đại quân Qrt-hdst phải di chuyển qua những lối mòn băng giá trên dải Alpes, do đó khiến đối phương Roma một phen bất ngờ. Chỉ đến khi họ xâm nhập mạn Bắc Italia thì muôn sự đã rồi.
Sau khi thắng người Roma ba trận liên tiếp, ngài Hnbl xua quân xuống phía Nam. Năm 216-TCN, hai phe Roma và Qrt-hdst tương tranh tơi bời ở sa trường Cannae. Kết cuộc, đạo binh Roma chịu vây khốn và đại bại.
Binh tình khẩn trương buộc Nguyên Lão Viện Roma huy động mọi nam nhân còn khả năng cầm võ khí đi hiện dịch. Vậy nên, nhuệ khí người Roma ngày càng hăng, trong khi địch thủ Qrt-hdst bắt đầu chờn lòng.
Chẵn 12 năm sau đại quyết chiến Cannae, quân lực Roma đổ bộ miền Africa. Nhờ tài chỉ huy nên về sau thống tướng Publius Cornelius Scipio (pu-bli-út coóc-nê-li-út sơ-ki-pi-ô) được lĩnh thêm xước hiệu Africanus.
Ở sa trường Xama (kha-ma), người Qrt-hdst tổn thất rất nặng, có voi dữ cũng bằng thừa.
Qua nửa thế kỉ nữa, tức là trong chiến kiện Punica lần thứ ba, người Roma thắng trận quyết định trước cường địch Qrt-hdst. Hệ quả là, đô thị điêu tàn, hạm đội ra tro và cư dân bị bắt làm nô lệ kể đến hàng vạn.
Chiến sự triền miên giúp Roma tận thâu nguồn nô lệ khổng lồ. Nô lệ (servus, "séc-u-út") được coi là công cụ biết nói. Vì vậy, khi nô lệ già yếu, chủ nhân đem ra chợ bán không khác gì món vật vô dụng.
⁑ Gia trang một chủ nô.
Người chủ cũng toàn quyền trừng phạt và thậm chí sát hại nô lệ.
Sức cần lao của nô lệ được dùng cả vào những việc rất khổ nhọc. Song phổ thông nhất là chạy cối xay bằng tay để nghiền ngũ cốc làm bột.
Vậy nên, chiến tranh chinh phục chỉ giúp giới chủ nô Roma phú hữu hơn.
Ngược lại, lệ nông (colonus, "cô-lô-nút") càng lúc phá sản, phải bỏ thôn ổ dắt nhau vào Roma sinh nhai.
Hộ dân quan Tiberius Sempronius Gracchus (ti-bê-ri-út sem-pơ-rô-ni-út gơ-rách-chút) bèn trình trước Công Dân Nghị Hội một dự luật chia đất cho bọn bần nông.
⁑ Huynh đệ Tiberius và Gaius Gracchus thuộc dòng dỏi Scipio Africanus danh giá.
Công hội biểu quyết tán thành đạo luật Gracchus, nhưng giới địa chủ tỏ ra phẫn nộ lắm.
Năm 133-TCN, ông Tiberius bị đám đông thượng nghị sĩ - tức lớp người chủ trương phản bác chính sách cải cách điền địa - đánh chết, hưởng dương 29 tuổi.
Công Nguyên sơ khởi, quân lực bắt đầu chiêu mộ cả phường cùng đinh. Giới chỉ huy quan thường lợi dụng lũ thất phu này để tăng cường ảnh hưởng trong cộng hòa quốc.
Roma bây giờ là cái bồn chứa muôn ngàn nô lệ. Nhằm giải trí cho giới hào phú, họ phải đấu nhau trí mạng ở các cạnh kĩ trường (arena).
Năm 73-TCN sảy ra trận đại phong khởi của phường nô lệ, mà vị lĩnh tụ có tên là Spartacus (sơ-pác-ta-cút). Truyền rằng, giác đấu sĩ ở võ đường nọ tạo phản giết lính canh để tự giải phóng.
Toán nô bộc này cùng đường phải lánh vào núi Vesuvius (uê-su-uy-út). Tương truyền, bấy giờ quan quân Roma đã khóa chặt các lối mòn dưới chân núi. Khi đêm buông, phiến quân mới mạo hiểm dùng thang đan bằng dây nho, lén tuột xuống vực tập hậu bọn dũng binh.
Thế là quân thứ Roma nức tiếng tài thao lược lại không làm sao đương cự sức tiến công mãnh liệt của đoàn nghĩa sĩ quyết tử, đành chuốc thất bại.
Lửa loạn chóng lan ra toàn cõi Italia. Nô lệ đua nhau cướp phá gia sản chủ nhân rồi xin theo nghĩa quân.
Trong bối cảnh Roma lâm nguy, Nguyên Lão Viện quyết định bổ một chủ nô cự phú có tên Marcus Licinius Crassus (mác-cút li-ki-ni-út cơ-rát-sút) vào chức thống soái nhưng kiêm quyền độc tài quan (dictator, "đích-ta-toóc"). Thượng viện cũng triệu ngay các quân đoàn Viễn Đông và Hispania về cứu quốc.
Phiến quân vẫn chiến đấu ngoan cường, thà chết chứ không chịu hàng. Vậy nhưng trong một trận đấu bất bình đẳng, họ bại vong. Spartacus cũng hi sinh oanh liệt.
Giới chủ nô báo cừu các người nghĩa sĩ thật thảm khốc. Theo thống kê đương thời, ước sáu ngàn nô lệ bị đóng đanh giảo giá khắp nẻo đường.